Tim Barbé
In België kennen we al een tijdje het initiatief van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu : “Antibiotica minder vaak en beter gebruiken”. Deze sensibiliseringscampagne is erop gericht om iedereen (artsen, dierenartsen, apothekers maar ook andere mensen) erop te wijzen dat antibiotica uw leven kan redden, maar dat ze door verkeerd of overmatig gebruik hun werking dreigen te verliezen door resistentievorming. Ook wij als koihobbyisten krijgen hiermee te maken, daarom gaan we in dit artikel dieper in op de zin en onzin over antibiotica.
Antibiotica zijn chemische stoffen die oorspronkelijk door micro-organismen (schimmels, bacteriën) gevormd worden als natuurlijk afweermiddel tegenover andere micro-organismen. Ze zijn echter enkel werkzaam tegenover bacteriën. Ze kunnen deze doden (bactericide werking) of hun groei remmen (bacteriostatische werking). Op virussen of parasieten bijvoorbeeld hebben ze totaal geen effect, maar een deskundig iemand kan ze wel inschakelen bij het gevaar wanneer een virus of parasiet een zodanige weefselbeschadiging heeft veroorzaakt dat hier ziekteverwekkende bacteriën zouden van gaan profiteren en aldus “secundair” een infectie kunnen veroorzaken.
Reeds gedurende langere tijd zijn er bacteriën die ongevoelig worden voor bepaalde antibiotica. Hoe meer een antibioticum gebruikt wordt voor een groep van kiemen, hoe meer kans je krijgt dat ze een zeker mechanisme gaan opbouwen waardoor het effect van de therapie geen werking meer heeft. Hiervan zijn er vele mechanismen gekend, bacteriën zijn dus zeker en vast geen domme wezentjes. Daarenboven speelt hier het effect van kolonisatieresistentie een grote rol. Bedenk maar dat je een hele boel bacteriën hebt in je vijver, zowel gevoelige als resistente, en je gaat ze om een bepaalde reden behandelen met een zeker antibioticum. In dit geval sterven dan de gevoelige kiemen af, maar de resistente blijven over (sterke selectiedruk). Daar waar zij voorheen in hun groei geremd werden door de gevoelige bacteriën, want die wouden ook een deel van het aanwezige voedsel, is dit nu niet meer het geval en gaan zij heel de vijver overgroeien. Je vijver zit nu dus vol met resistente bacteriën en met dit antibioticum kan je dus niets meer aanvangen.
We gaan even terug inpikken op de mechanismen van resistentievorming. Het genetische materiaal (dat elk leven organisme met zich mee draagt) kan stukken informatie krijgen die ervoor zorgen dat de bacteriën weten hoe ze zich tegen een bepaald medicijn kunnen verweren. Deze stukjes DNA kunnen van bacterie op bacterie doorgegeven worden, niet alleen tussen bacteriën van dezelfde soort maar ook gewone commensalen (dwz. nuttige, niet ziekteverwekkende bacteriën) uit de flora kunnen deze opnemen en doorgeven naar ziekteverwekkers. Wanneer je dus gebruik gaat maken van antibiotica die een zogenaamde breedspectrum-werking hebben, krijg je meer kans op resistentiegenen (de stukjes DNA) die gaan circuleren binnen het bacteriën-wereldje. Daarom is het van belang dat antibiotica verstandig gekozen worden en dat zodanig gedoseerd wordt dat alle ziekteverwekkers die een rol spelen in verband met een aandoening bij een therapie verdwijnen, ook dat je de nuttige organismen in de omgeving (ook in de darm bijvoorbeeld!) daarbij zoveel mogelijk ongemoeid laat. Verkeerd en onoordeelkundig gebruik zorgt ervoor dat je resistentievorming in de hand werkt, en zelfs al na een jaar zie je het gevoeligheidspatroon van bacteriën in een vijver helemaal veranderen. Een recent onderzoek toonde aan dat de situatie in onze hobby nog niet verloren is, en de Aeromonas bacterie is bijvoorbeeld veelal nog met goed gevolg te behandelen. Maar dit onderzoek werd gedaan op vissen die net de handel instapten. De meeste problemen met deze vissen treden pas later op in uw vijver bijvoorbeeld wanneer ze in een periode van verlaagde weerstand (stress) met (nieuwe) ziekteverwekkende bacteriën in contact komen en zich niet kunnen verweren tegen een dreigende infectie. Wanneer men dan onoordeelkundig gaat behandelen kan men zoals reeds aangegeven op een jaar tijd een multiresistente bacteriepopulatie opbouwen waar behandelen nog heel moeizaam zal verlopen. Vaak is het immers onnodig om bacteriën te gaan bestrijden met antibiotica… het lichaam van de vis kan zich in principe goed beschermen door de productie van lichaamsafweerstoffen (antistoffen), ook afweercellen spelen een belangrijke rol in het gehele afweersysteem van het lichaam. In zo een geval is het dan ook belangrijker om deze afweer te stimuleren en condities te scheppen waarbij dat mogelijk is (bijvoorbeeld via voeding, stressreductie enz¦)
De moraal van het verhaal zegt dus dat het zeker belangrijk is dat we de groep van antibiotische farmaceutica verstandig en door deskundige personen ((dieren)artsen) moeten laten gebruiken. Elk antibioticum is verschillend en heeft zijn eigen eigenschappen. Het ene is al schadelijker dan het andere (bijvoorbeeld gentamycine is schadelijk voor de nier en lever), of langer werkzaam dan het andere zodat de behandeling met de juiste intervallen moet worden herhaald. Ook werken ze verschillend, en leren we uit het verhaal dat we de juiste preparaten moeten kiezen die goed werken, en zo specifiek mogelijk tegen de betreffende ziekteverwekker zodat de omgevende flora gespaard blijft van zijn werking en circulerende resistente stukje DNA. De weg hoe we zorgen dat het antibioticum het geïnfecteerde weefsel kan bereiken wordt door uw dierenarts zodanig gekozen dat de minste neveneffecten op kunnen laaien, weet bijvoorbeeld dat er bij een therapie met antibiotica opgelost in het vijverwater bij het verversen van water ook antibiotica in het milieu rondom u terecht komen. Concreet betekent dit ook dat het gebruik van antibiotica onder begeleiding loopt van de aanleg van een antibiogram en liefst van een bijkomende kiemidentificatie. Dit wil zeggen dat men in het laboratorium nagaat welke preparaten nog inzetbaar zijn bij een therapie. Na enkele dagen heeft men hiervan resultaat, en kan men indien nodig snel van middel veranderen in plaats van onverhoopt te blijven twijfelen of de therapie nu aanslaat of niet en alzo kostbare tijd te verliezen wanneer tegen het antibioticum uiteindelijk bleek resistentie op te treden.
Onderzoek wees aan dat resistente bacteriën na verloop van een lange periode zonder contact met antibiotica hun resistentiegenen geleidelijk kunnen verliezen. Tegenover het feit dat er nauwelijks nog nieuwe antibiotica gemaakt worden tegenwoordig is dit toch nog positief nieuws. Vermits vele antimicrobiële moleculen identiek of analoog zijn in de humane geneeskunde vormt antibiotiumresistentie in de diergeneeskunde een potentieel gevaar voor de volksgezondheid. Red de antibiotica, spring er verstandig mee om, ze kunnen ook uw leven redden!
