Zouttolerantie bij waterplanten

Zout wordt vaak gebruikt voor de medicatie van onze geliefde Koi. Dat hetzelfde zout echter lang niet altijd even goed is voor planten en andere organismen in de vijver wordt er vaak niet bij verteld. Maar waarom is zout zo slecht voor planten? En welke planten zijn  er het meest gevoelig voor? Omdat we het onderwerp zout toch behandelen, zult u over zout in het algemeen ook het een en ander gaan lezen. Hopelijk schept het wat meer duidelijkheid omtrent het gebruik van zout in de Koi- en vijverhobby.

Natriumchloride

Zout heeft als systematische benaming Natriumchloride (NaCl). In vaste vorm bestaat het uit een natriumatoom en een chlooratoom. Omdat deze stof een vast ionrooster vormt, ontstaan er vierkante zoutkristallen. Het ionrooster en de zoutkristallen zijn beiden afgebeeld.

Zout is niet altijd zomaar zout. Je komt het in verschillende hoedanigheden tegen: strooizout, bouwzout, dieetzout, tafelzout zeezout, mineraalzout, landbouwzout, kruidenzout, keukenzout en ga zo maar door. Bij behandelingen mag men enkel zout gebruiken zonder extra toevoegingen. Slechts zuiver keuken-, zee- of landbouwzout zijn geschikt voor gebruik in de vijver. Deze bestaan voor 99% uit natriumchloride (zout dus) en voor de rest uit water.

Zout met jodium of andere toevoegingen mag men nooit gebruiken! Mijn advies: haal bij onzekerheid over de samenstelling het materiaal bij uw vertrouwde Koidealer of neem contact op met een “koidokter”.

Als zout wordt opgelost in water blijven de twee atomen niet aan elkaar zitten, maar deze gaan bij een groot deel van de moleculen uit elkaar. Deze twee losse deeltjes noemt men dan ionen. In het water ontstaan evenveel positief geladen natriumionen (Na+) als negatief geladen chloorionen (Cl-). De correcte schrijfwijze voor deze ionen is eigenlijk Na+(aq) en Cl-(aq).

De rest van het zout blijft in de vorm van natriumchloride bestaan. Een en ander heeft te maken met de verzadigingsgraad van het zout in het water. De afbeelding laat duidelijk zien hoe de ionen en moleculen zich onderling gedragen bij het oplossen van zout in water.

Verstommende Kreet

Zout preventief n de vijveri. Een kreet die je een aantal jaren geleden niet kon en mocht missen. Mensen schreeuwden van de daken dat het een wondermiddel betrof. Zout zou negen van de tien ziekten kunnen genezen, de weerstand en het welzijn van uw Koi vergroten en preventief tegen ziekten en aandoeningen werken. Nu zit hier wel een kern van waarheid in, maar ondertussen zijn er een aantal zaken en denkbeelden veranderd. Bovendien zijn er een aantal nadelen te noemen aan het gebruik van zout in de vijver.

• De slijmhuid van de vis wordt in korte tijd vernieuwd en dikker. Het afweersysteem kan dit tempo echter niet goed bijhouden, waardoor de slijmhuid niet de bescherming meer biedt die het zou moeten bieden. De slijmhuid is de belangrijkste bescherming tegen pathogene indringers. Het voordeel van de slijmhuidverdikking wordt teniet gedaan door het achterblijven van het afweersysteem.
• Sommige parasieten zijn resistent voor zout. Een zoutbehandeling heeft dan natuurlijk geen zin.
• Omdat de osmotische waarde van het water mét zout hoger is dan normaal vijverwater, hebben vissen meer moeite om vocht via de huid op te nemen en kunnen dientengevolge uitdrogen. De osmoseregulatie wordt zo op zijn minst ernstig verstoord, en dat is meestal geen positief gegeven.
• Waterplanten zijn in meer of mindere mate gevoelig voor een verhoogd zoutniveau. Dit kan een direct effect hebben op verschillende waterwaarden.
• De bacteriën in het filter zijn erg gevoelig voor veranderingen in het milieu waarin zij leven. Een hoge concentratie zout kan de werking van het biologisch filter ernstig ontregelen, met ammonium/ammoniak- en nitrietpieken als gevolg.
• Zout kan niet worden gebruikt in combinatie met zeoliet. Het zal de geadsorbeerde stoffen binnen het gesteente verdrijven. Zout wordt daarom wel gebruikt om zeoliet te regenereren.
• Natriumchloride vormt een dodelijke cocktail in combinatie met een aantal medicijnen (formol, kaliumpermangaat, malachietgroen, benzocaïne,¦). Men zal daarom zeer zeker moeten opletten bij het kiezen en gebruiken van geneesmiddelen. Een fatale fout is helaas zo gemaakt.

Om u nog eens extra in verwarring te brengen geef ik nu een overzicht van voordelen die het gebruik van zout met zich (kan) meebrengen.

• Zout is zeer goedkoop en makkelijk verkrijgbaar.
• Als de al eerder besproken osmoregulatie van Koi is verstoord en de vis dientengevolge last heeft van vochtophopingen, is deze juist wél gebaat bij een hogere osmotische waarde van het water. Het vocht kan dan met minder moeite worden uitgescheiden, zodat hij of zij alle energie kan gebruiken voor het herstel.
• Het is werkzaam tegen schimmels en een aantal parasieten (vb. Chilodonella).
• Bij een nitrietvergiftiging gaat het negatieve chloor-ion uit natriumchloride de opname van nitriet tegen.
• Het “zoute” water bevriest minder snel dan doorsnee vijverwater.

Behandelingen

Zout wordt gebruikt bij de behandeling van onder andere buikwaterzucht en ter bestrijding van schimmels en parasieten. Meestal in hoedanigheid van een korte-bad behandeling. Behandeling direct in de vijver raadt ik in principe af, het zou het stabiele vijvermilieu teveel schaden. Voor de meeste aandoeningen en ziekten zijn er ondertussen betere middelen beschikbaar en zal men het zout over het algemeen links kunnen laten liggen¦

Toch heeft zout haar nut bewezen bij behandelingen voor problemen bij osmoseregulatie, zoals die bijvoorbeeld voor kunnen komen bij grote wonden. Ook sommige schimmelinfecties en aantastingen van een aantal parasieten kunnen met zout worden behandeld. Een (dreigende) nitrietvergiftiging kan effectief worden tegengegaan door gebruik te maken van natriumchloride.

Bij behandelingen wordt vaak een 0,2% of  0,3% zoutoplossing aangehouden, bij preventief gebruik zie je doorgaans een 0,1% zoutoplossing

Schakel bij elke vorm van twijfel een zogenaamde “koidokter” in. Er zijn namelijk niet veel mensen die met 100% zekerheid een sluitende diagnose kunnen stellen. Veel, heel veel zwemmende juwelen zijn daarom al ten onder gegaan aan hobbyisten die uit onwetendheid een verkeerde diagnose stelden.

Planten

Zoals u heeft kunnen lezen is er al veel bekend over de uitwerking van zout op waterdieren en allerlei pathogenen. Over het precieze effect van zout op planten was tot voor kort nog maar weinig bekend.

Bonnie Hale heeft daartoe het effect van zout op waterplanten onderzocht. Ze heeft van de meest voorkomende plantensoorten bijgehouden welke concentratie zout letaal is binnen een tijdsbestek van twee weken. Uit zo”n onderzoek kan men veel en opmerkelijke informatie halen.

Vooral voor mensen die met regelmaat zout gebruiken is de informatie uit het onderzoek relevant. Verschillende vragen kunnen hiermee worden beantwoord. Het kan bijdragen aan de keus voor bepaalde waterplanten; bij een zoutbehandeling weet men dan namelijk welke soorten uit de vijver moeten worden genomen. Het maakt bovendien duidelijk in welke mate zout schade aan kan richten aan het vijvermilieu.

Het onderzoek

Bonnie Hale noemde haar onderzoek de “plant versus zout test”, die in zijn geheel 6 weken in beslag nam. Ze heeft dezelfde tests tweemaal herhaald in andere periodes om de geldigheid van de resultaten te kunnen garanderen.

Gezonde, snelgroeiende planten werden in bassins geplaatst van ongeveer 330 liter. De watermassa werd voldoende belucht om er zorg voor te dragen dat het zout gelijkmatig verdeeld bleef in de tanks. Eén keer per week werden er zoutconcentraties gemeten met behulp van een refractometer en een zouttester.

Iedere twee weken werd de zoutconcentratie in de bassins verhoogd, omdat er vaak een tijdsbestek van twee weken wordt geadviseerd bij behandelingen voor parasieten. Deze werkwijze zou de beste nabootsing geven van situaties in de praktijk.

Steeds voordat men de zoutconcentraties verhoogde werden de onderzochte planten verwijderd en grondig geïnspecteerd. Elke keer werd de concentratie natriumchloride met 0,1% verhoogd.

Uiteindelijk heeft Hale haar onderzoek gedaan bij concentraties van 0,1% tot en met 0,6% zout. Ze heeft enkel bijgehouden wanneer er sterfte optrad; gebreken en afwijkingen zijn niet bijgehouden. de tabel staat “X” voor de zoutconcentratie die dodelijk is voor de betreffende plantensoort. 

Voordat u uw wenkbrauwen fronst bij het bekijken van de resultaten in de tabel¦ Bonnie Hale komt uit Michigan, waar men ook plantensoorten houdt die wij niet kennen.  Veel soorten zijn hier niet winterhard. Deze exoten zijn in de tabel aangegeven met een (*)-teken.

Voordat ik de resultaten in de tabel ga toelichten, wil ik eerst een aantal kanttekeningen plaatsen met betrekking tot het onderzoek.

Bovenstaande informatie mag men gebruiken als indicatiemateriaal, beter niet als absolute zekerheden. De onderzoeken zijn gedaan in een gebied met totaal andere milieufactoren dan hier. Parameters als temperatuur, lichtsterkte, luchtvochtigheid,¦ hebben mogelijk invloed op de zout tolerantie van planten. Resultaten in Nederland en België vallen daarom wellicht anders uit dan in Michigan of elders in de wereld.

Bovendien zeggen deze resultaten niets over het gedrag van planten in vijvers. Het onderzoek is afgenomen in periodes van twee weken. Zoals u zult opmerken zal het zout in de vijver een veel langere tijd invloed uitoefenen op haar omgeving. Schijnbaar onbetekenende zoutniveaus zijn daarom wellicht net zo schadelijk, maar laten de gevolgen pas na een langer tijdsbestek zien.

Let op: “overleven” niet hetzelfde als “welig tieren”. Een goudvis “overleeft” heus wel in een vissenkom, maar of deze er de tijd van zijn leven heeft, dat betwijfel ik.

Opvallend

Uit de onderzoeken blijkt dat er grote verschillen zijn wat betreft tolerantiegrenzen voor zout. Waar dit mee te maken heeft, durf ik u niet te zeggen. Feit is, dat we hier mooi materiaal in handen hebben om keuzes te maken voor wat betreft beplanting.

Men zou er bijvoorbeeld beter niet aan denken om een zoutbehandeling uit te voeren als er in hetzelfde water waterhyacinth (Eichhiornia crassipes) en watersla (Pistia stratiotes) groeien. Bij 0,1% zout komen zij namelijk Magere Hein al tegen.

In plantenfilters gebruikt men vooral de Iris. Deze blijkt de test aardig te doorstaan. 0,4% wordt een lis net iets teveel, maar concentraties daaronder worden overleefd.

De kroosvaren, parapluplant, moerashibiscus, waternoot, torkruid en Thalia verdienen een ereplaatsje. De zout tolerantie bleek bij hen relatief hoog te zijn.

Zout in de vijver of juist niet?

Een antwoord op deze vraag zult u zelf moeten formuleren. Laat uw persoonlijke opvattingen en ervaringen ontmoeten met voor- en nadelen van zoutgebruik. Neem in deze overwegingen mee dat men zout altijd kan gebruiken in behandeltanks, zodat het vijvermilieu niet onnodig beschadigd hoeft te worden.

Bron & Referenties

Bonnie Hale